कोकणची काशी म्हणून ओळखलं जाणारं देवस्थान श्री देव कुणकेश्वर

कोकणातील काशी हे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड तालुक्यातील श्रीक्षेत्र कुणकेश्वरला संबोधित करते. काशीमध्ये 108 शिवलिंगे आहेत, तर कुणकेश्वरमध्ये १०७ शिवलिंगे आहेत. अशा पवित्र स्थळाची थोडक्यात माहिती प्रस्तुत लेखात देत आहे. कुणकेश्वर गावात समुद्राकाठी डोंगराच्या पायथ्याशी श्रीक्षेत्र कुणकेश्वर भगवानाचे मंदिर आहे. मंदिराची उंची ७० फूट आहे. कोकणातील भगवान शंकराच्या इतर प्रसिद्ध स्थळांमध्ये याची गणना होते. कुणक म्हणजे कनक नावाच्या झाडांच्या बागा होत्या. त्यावर कुणकेश्वर हे नाव प्रचलित झाले आहे.

एका ब्राह्मणाची गाय रोज चरताना श्री कुणकेश्वर मंदिराच्या आवारात येत असे. तिने कधी घरी दूध दिले नाही. हे जाणून घेण्यासाठी ब्राह्मण गायीच्या मागे लागला. त्याने पाहिले की या ठिकाणी येताच एका स्वयंभू दगडावर दुधाचा प्रवाह वाहू लागला. हातातल्या काठीने त्याने त्या दगडावर प्रहार केला. त्याच क्षणी दगडाचा तुकडा तुटला आणि तेथून रक्त वाहू लागले. हे पाहून ब्राह्मणाला आश्चर्य वाटले आणि त्याने त्या दगडाची माफी मागून तेथे रोज दिवे लावून त्याची पूजा करण्यास सुरुवात केली. त्यानंतर ही बातमी सगळीकडे पसरली. सध्या हे ठिकाण श्री क्षेत्र कुणकेश्वर म्हणून ओळखले जाते.

श्री देव कुणकेश्वराचा इतिहास

श्री देव कुणकेश्वराचे स्थान ई.एस. ते 11 व्या शतकापूर्वी प्रसिद्ध होते. श्री देव कुणकेश्वर संदर्भात नागदेव ताम्रपटातील संदेशात असा उल्लेख आहे की ‘देव शर्मा नावाचा ब्राह्मण इंदुल (सध्याचे हिंदळे गाव) या समृद्ध गावात आला. तेथील राजाने त्यांचा सन्मान केला, त्यानंतर राजाला राजलक्ष्मी प्राप्त झाली आणि भगवान शंकराच्या आशीर्वादाने श्री कुणकेश्वराच्या रूपाने पुत्र झाला

प्राचीन मंदिर

श्री देव कुणकेश्वराच्या मंदिराची बांधकाम शैली द्रविड (दक्षिणात्य) पद्धतीची आहे. मंदिर परिसरामध्ये श्री जोगेश्वरीचे छोटे मंदिर, श्री देव मंडलिक नावाचा पॅगोडा, श्री नारायण मंदिर, श्री गणेश मंदिर आणि श्री भैरव मंदिर आहे.

कुणकेश्वर गुहा

1920 च्या सुमारास कुणकेश्वर येथे मंदिराजवळ काही लोक पूर्वेकडील डोंगराच्या उतारावर जमीन खोदत असताना बंद गुहेचा दरवाजा उघडला. त्यात सापडलेल्या कोरीव दगडी मूर्तींमध्ये योद्ध्यांप्रमाणे पोशाख आणि शिरोभूषण घातलेल्या कोरीव मूर्ती आहेत. मध्यभागी शिवलिंग आणि नंदीच्या मूर्ती आहेत.

या मंदिराच्या मागे असलेल्या शिवलिंगांमुळे हे ठिकाण कोकणची काशी म्हणून ओळखले जाते. गेल्या अनेक वर्षांपासून या शिवलिंगांना बारा महिने समुद्राच्या लाटा आदळल्यानंतरही त्यांना कोणतीही इजा झालेली नाही. सध्या पाणी ओसरल्यावर ५ ते ६ ठिकाणीच शिवलिंग दिसतात. अशा दगडांवरील शिवलिंग काशी तीर्थक्षेत्रातही आढळतात.

श्रीदेव कुणकेश्वर हे आजूबाजूच्या ७२ गावांचे प्रमुख देवता मानले जाते. या शक्तीपीठावरून ७२ गावातील देवता शिवरात्रीला येथे येण्याची परंपरा आहे. यानिमित्ताने भाविकांनया देवाच्या दर्शनाचा अनोखा सोहळा अनुभवता येतो. या देवता अमावस्येपर्यंत कुणकेश्वरात राहतात. या देवतांचे भक्त समुद्रात स्नान करून श्री देव कुणकेश्वराची पूजा करतात.