कोकणातील हापूस आंब्याची खासियत काय आहे?

हापूस हा भारतातील आंब्याचा सर्वात खास प्रकार आहे. अल्फोन्सो हे इंग्रजी नाव आहे. या आंब्याला महाराष्ट्रात हापूस, कर्नाटकात आपस असेही म्हणतात. अल्फोन्सोचे नाव पोर्तुगालचे प्रसिद्ध लष्करी रणनीतीकार अफोन्सो डी अल्बुकर्क यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले आहे. अफोंसो डी अल्बुकर्कला बागकामाची खूप आवड होती. गोव्यावर पोर्तुगीजांचे राज्य असताना अफोंसो डी अल्बुकर्कने हे आंब्याचे झाड लावले होते. इंग्रजांना हा आंबा खूप आवडायचा. अफोंसो डी अल्बुकर्क यांच्या सन्मानार्थ त्याचे नाव अल्फोन्सो ठेवण्यात आले. ब्रिटीशांच्या पसंतीमुळे आजही हा आंबा युरोपातील बहुतांश देशांमध्ये पाठवला जातो.

अल्फोन्सो आंब्याचे वजन १५० ते ३०० ग्रॅम असते. हा आंब्याच्या इतर जातींपेक्षा गोडपणा, सुगंध आणि चवीत वेगळा आहे. याची सर्वात मोठी खासियत म्हणजे 1 आठवडा झाडवरून काढून ठेवला तरी ते खराब होत नाही. या विशेष गुणवत्तेमुळे देशाबाहेर निर्यात होणाऱ्या आंब्यांमध्ये अल्फोन्सोची सर्वाधिक निर्यात केली जाते. किंमतीच्या बाबतीतही, हे सर्वांपेक्षा महाग आहे. हा देशातील पहिला आंबा आहे, जो किलोच्या भावाने नाही, तर डझनभर भावाने विकला जातो.

घाऊक बाजारात त्याची किंमत रु. ७०० एक डझन आहे. अल्फोन्सोची किंमत त्याच्या वजनानुसार वाढते किंवा कमी होत राहते. किरकोळ बाजारात अल्फोन्सोची किंमत रु.२५ शे ते रु.३ हजार प्रति डझन आहे. हा देशातील सर्वात महागडा आंबा आहे. अल्फोन्सोचे ९० टक्के भाग परदेशात पाठवले जातात.

एप्रिल-मेमध्ये तयार होणारा हा आंबा जून-जुलैपर्यंत टिकतो. महाराष्ट्रातील कोकण विभागातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड तालुक्यातील ७० गावांमध्ये ४५ हजार एकर जमिनीवर अल्फोन्सोची लागवड केली जाते. देवगड किनार्‍यापासून २०० किलोमीटर अंतरावर येते. येथे जन्मलेले अल्फोन्सो उत्तम दर्जाचे आहेत. देवगडच्या शेतकऱ्यांनी अल्फोन्सोची ऑनलाइन विक्री सुरू केली आहे.

महाराष्ट्रातील रत्नागिरी, गुजरातचे वलसाड आणि नवसारी येथे सर्वाधिक उत्पादन घेतले जाते. दरवर्षी सुमारे २०० कोटी अल्फोन्सो आंबा देशातून फक्त युरोपियन देशांमध्ये निर्यात केला जातो. याशिवाय दुबई, सिंगापूर आणि मध्य आशियातील इतर देशांमध्येही त्याची निर्यात केली जाते. दरवर्षी सुमारे ५० हजार टन अल्फोन्सो आंब्याचे उत्पादन होते. अल्फोन्सोचा मुख्य व्यवसाय वाशी, नबी मुंबई येथील कृषी उत्पन्न बाजार समितीचा आहे. अल्फोन्सोची दरवर्षी सुमारे ६०० कोटींची उलाढाल होते.

हा आंबा इतर आंब्यांपेक्षा वेगळा आहे. त्यामुळे याला आंब्याचा राजा म्हटले जाते. अल्फोन्सोच्या वैशिष्ट्याचा देवगडच्या बागांच्या जमिनीवर आणि तेथील हवामानावर विशेष प्रभाव पडतो. या कारणास्तव अल्फोन्सो हा केवळ भारतातीलच नव्हे तर जगातील इतर आंब्यांपेक्षा पूर्णपणे वेगळा आहे. भारतातील इतर भागातही शेतकऱ्यांनी अल्फोन्सोच्या बागा लावल्या आहेत. तिथे गेल्यावर त्याचे रूपांतर आंब्यात होते. याची खासियत संपते.